Türkiye Ekonomisinde Bütçe Açığı ve Mali Dengesizlikler Üzerine Analiz
Türkiye Ekonomisinde Bütçe Açığı ve Mali Dengesizlikler Üzerine Analiz
Türkiye ekonomisinde 2023 yılı ilk çeyreğinde merkezi yönetim bütçesi rekor açık verdi. Kamu harcamaları ve borç yükü artarken, mali dengelerin sağlanmasında zorluklar yaşanıyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın verilerine göre, mart ayında merkezi yönetim bütçe harcamaları geçen yılın aynı ayına oranla yüzde 48,3 artışla 1 trilyon 27,7 milyar liraya ulaştı. Bütçe gelirleri ise yüzde 58,4 artışla 766,3 milyar lirada kaldı ve bir ayda 261,5 milyar lira açık verildi.
Bütçe Açığının Büyümesi
Mart ayında faiz dışı bütçe harcamaları yüzde 40,2 artışla 866,5 milyar lira olurken, faiz ödemeleri yüzde 116,3'lük bir artışla 161,2 milyar lirayı buldu. Devletin görevleri gereği tüm alanlara yaptığı harcamanın yaklaşık beşte biri kadar bir kaynağı faiz yuttu. Üç aylık faiz ödemesi 463,9 milyar lira olarak gerçekleşti. Ocak-mart dönemi itibarıyla bütçe harcamaları yüzde 45 artışla 3 trilyon 117,6 milyar ve bütçe gelirleri yüzde 47 artışla 2 trilyon 406,8 milyar lira oldu.
İlk çeyrekte bütçe açığı yüzde 38,4 büyüyerek 710,8 milyar liraya ulaştı. Üç ayda elde edilen bütçe gelirleri ile toplam bütçe giderlerinin ancak yüzde 77,2'si karşılanabildi. Ocak-mart dönemindeki bütçe giderlerinin 2 trilyon 653,6 milyar lirasını geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 39,7 artan faiz dışı harcamalar oluşturdu. Bu durum, bütçe açığının büyümesine neden oldu.
Kamu Harcamalarının Dağılımı
Kamu çalışanlarının üç aylık personel gideri yüzde 38,6 artışla 920,7 milyar liraya ulaştı. Kamu personeli için yapılan sosyal güvenlik kurumu devlet primi ödemeleri de üç ayda yüzde 36,8 artışla 111,5 milyar lira oldu. Üç aylık toplam personel gideri 1 trilyon 32,2 milyar lira olarak gerçekleşti. Ancak primler de dahil toplam personel giderinin bütçe harcamaları içinde geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 35,7 olan payı bu yıl yüzde 33,1'e geriledi.
Ocak-mart döneminde devletin mal ve hizmet alımları da yüzde 57,6 ile genel bütçe büyümesinin üzerinde bir oranda artarak 187,1 milyar liraya ulaştı. Üç aylık bütçe gerçekleşmelerinde en dikkat çekici hareket sermaye transferlerinde yaşandı. Ocak-mart döneminde söz konusu transferler 34 milyar lira ile toplam gider içinde küçük paya sahip olmasına rağmen geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 572,3 arttı.
Vergi Gelirleri ve Tahsilat Oranı
Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergide ocak-mart dönemi tahakkuku geçen yılın eş ayına göre yüzde 40,6 artışla 3 trilyon 332,6 milyar lira oldu. Aynı dönemde tahsilat yüzde 50,5 artışla 2 trilyon 22,7 milyar lira tutarında gerçekleşti. Geçen yıl ilk üç ayda yüzde 56,7 olan vergi tahsilatının tahakkuka oranı bu yıl yüzde 60,7'ye yükseldi. Bu artış, bütçe açığının kontrol altına alınmasında önemli bir faktör olabilir.
Vergi dışında en büyük genel bütçe gelir kalemi olan ve yılbaşında yüzde 43,93'lük yeniden değerleme oranında artırılan faiz, pay ve cezalarda üç aylık tahsilat 191,3 milyar lira ile geçen yılın aynı dönemindekinin sadece yüzde 23,7 üzerinde gerçekleşti. Bu durum, devletin mali durumunu iyileştirmek için atılan adımların etkisini göstermektedir.
Bütçe Açığının Ekonomiye Etkileri
Devletin gelirinden daha fazla para harcaması anlamına gelen bütçe açığının ekonomik etkilerinin başında artan borç yükü geliyor. Açık büyümeye devam ettikçe borç yükü de artıyor. Açığı kapatmak için sürekli borçlanmaya ihtiyaç duyan devletin sırtına giderek daha yüksek faiz yükü biniyor. Bu durum, mali istikrarsızlık sarmalına neden oluyor ve devletin asli hizmetleri için gerekli harcamaların önüne geçebiliyor.
Biriken borç yükü, ödemekten sorumlu olacakları için gelecek nesiller üzerinde de baskı yaratıyor. Bütçe açıklarının bir diğer olumsuz sonucu da enflasyon. Açığı borçla finanse etme yöntemi, ekonomideki para arzını artırıyor. Artan para arzı ile para biriminin değeri düştüğü için fiyatlar yükseliyor. Bu da bireylerin satın alma gücünü aşındırıyor ve ekonomik istikrarı zorlaştırıyor.
Sonuç ve Gelecek Beklentileri
Mart sonu itibarıyla son bir yılda bütçe harcamaları 11 trilyon 743,9 milyar, bütçe gelirleri 9 trilyon 440,4 milyar ve bütçe açığı 2 trilyon 303,5 milyar lira olarak gerçekleşti. 2025-2027 Orta Vadeli Program’da (OVP), bu yılın tümünde 1 trilyon 930,7 milyar lira düzeyinde bir merkezi yönetim bütçe açığı öngörülüyor. Bu durum, mali dengenin sağlanması için atılması gereken adımların önemini artırıyor.
Son bir yılda 1 trilyon 483,9 milyar liralık faiz ödendi ve 10 trilyon 260 milyar lira tutarında faiz dışı harcama gerçekleştirildi. Faiz dışı denge 819,6 milyar lira açık verdi. Bu veriler, Türkiye ekonomisinin mali sürdürülebilirliğini sağlamak için daha fazla çaba gerektirdiğini göstermektedir.